SYLABUS

4 październik
1. Wprowadzenie: Studia martwego ciała (cele, teorie, metody)  

11 październik
2. Biohumanistyczna perspektywa studiów nad martwym ciałem

• Piotr Morciniec, Ludzkie zwłoki jako obiekt badawczy: dowolność działań czy normowanie? Diametros, nr 19, marzec 2009: 78–92.
• Marta Piasecka, Czy nazwy typu {trup, nieboszczyk} to nazwy osobowe? Prace Filologiczne, vol. LXII, 2011: 207-214.

18 październik [wykład gościnny] sala 2.4 (I piętro)
3. Józef Żychowski (Instytut Geografii, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie)
Nekropolie, potencjalnym i realnym zagrożeniem dla wód podziemnych

• Żychowski Józef, Wpływ masowych grobów z I i II wojny światowej na środowisko przyrodnicze. Kraków: Wydaw. Naukowe AP, 2008.
• Józef Żychowski, Przegląd wyników badań prowadzonych na świecie nad wpływem cmentarzy na chemizm wód podziemnych, w: Antropogeniczna transformacja środowiska przyrodniczego. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Janowi Lachowi, red. Wanda Wilczyńska-Michalik. Kraków: Wydawnictwo Attyka, 2010: 67-90.
• Józef Żychowski, Wpływ wybranych cmentarzy i masowych grobów  z I i II wojny światowej na występowanie bakterii w wodach podziemnych, w: Stan i antropogeniczne zmiany jakości wód w Polsce, t. VI, red. Maciej Ziułkiewicz. Łódź: Uniwersytet Łódzki, 2010: 131-142.
• Józef Żychowski, Wpływ krakowskich cmentarzy na środowisko przyrodnicze. Przegląd Geograficzny, vol. 82, nr 3, 2010: 409-433.
• Józef  Żychowski, Zawartość  pierwiastków w wybranych elementach środowiska przyrodniczego otoczenia masowego grobu położonego w Puszczy Niepołomickiej.  Acta Scientiarum Polonorum, Formatio Circumiectus, vol. 8, nr 3–4, 2009: 43–56.

25 październik
4. Morfologia cmentarzy

• USTAWA z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych
• Ks. Aleksander Sobczak, Organizowanie oraz zarząd cmentarzami wyznaniowymi w polskim prawie cywilnym.
• Jerzy A. Pielichowski, Pochówek zmarłego w prawie polskim. Proponowane zmiany. Wiedza Prawnicza, nr 5, 2013: 21-44.
• Agnieszka Rydzewska, Cmentarze niekatolickie wielkopolski – Kłopotliwa spuścizna? w: Zarządzanie krajobrazem kulturowym, pod red. K. Pawłowska, U. Myga-Piątek, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG nr 10, Sosnowiec, 2008: 241-247.
• Agnieszka Rydzewska, Analiza dendroflory zabytkowych cmentarzy ewangelickich północnej części województwa Wielkopolskiego. Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych – OL PAN, 2008B: 172-182.
• Jacek Grzywa, Zapomniane "sacrum" cmentarze ludności niemieckiej i żydowskiej jako problem społecznokulturowy współczesnego miasta. Studia Etnologiczne i Antropologiczne, nr 10, 2010: 386-404.
• Sławoj Tanaś, Cmentarz jako przedmiot zainteresowań geografii turyzmu. Turyzm, vol. 14, nr 2, 2004: 71-87.
• Ewangelicy w gminie Kórnik. Pamięć społeczna i dziedzictwo kulturowe, red. Marta Machowska, Joanna Wałkowska. Poznań: Fundacja Hereditas Culturalis, 2015.
• Anna Długozima, Cmentarze jako ogrody żywych i umarłych. Warszawa: Wydawnictwo Sztuka ogrodu Sztuka krajobrazu Beata Gawryszewska, 2011.

8 listopada
5. Przestrzenie grobów masowych w perspektywie ekologiczno-nekrologicznej

• Caroline Sturdy Colls, O tym, co minęło, lecz nie zostało zapomniane. Badania archeologiczne na terenie byłego obozu zagłady w Treblince, przeł. Ewa Fełska i Jerzy Giebułtowski. Zagłada Żydów. Studia i Materiały, nr 8, 2012: 83-118.
• Rafał Skowronek, Wykorzystywanie entomologii w kryminalistyce i medycynie sądowej, w: Problemy środowiska i jego ochrony, t. 20, pod red. Pawła Miguły, Mirosława Nakoniecznego. Katowice: Centrum Studiów nad Człowiekiem i Środowiskiem Uniwersytetu Śląskiego, 2012: 115-137.
• Mikolaj Kokociński, Botanika sądowa - stan wiedzy i możliwości zastosowania w praktyce śledczej. Problemy Kryminalistyki, nr 289(3), 2015: 20-32.
• Marta Zawodna, O porządkowaniu poobozowego świata. Sposoby postępowania ze szczątkami ludzkimi na terenach byłego KL Auschwitz Birkenau od momentu ostatecznej ewakuacji obozu do powstania muzeum. Zagłada Żydów. Studia i materiały, nr 8, 2012: 145-175.

15 listopada [wykład gościnny]
6. Magdalena Gajewska (Instytut Filozofii, Socjologii i Dziennikarstwa, Uniwersytet Gdański)
Kremacja i kontrowersje wokół Pól Pamięci jako przestrzeni pamięci zbiorowej

• Magdalena Gajewska, Semantyka i estetyka pola pamięci. Estetyka i Krytyka, vol. 25, nr 2, 2012: 45-65.
• Gajewska Magdalena, Prochy i diamenty. Kremacja ciała zmarłego człowieka jako zjawisko społeczne i kulturowe. Kraków: Nomos, 2009.
• Watykan - Kongregacja Nauki i Wiary – Instrukcja  Ad resurgendum cum Christo dotycząca pochówku ciał zmarłych oraz przechowywania prochów w przypadku kremacji
  • Anna J. Dudek, Drzewo zamiast trumny. Bio-urny z nasionami coraz popularniejsze.
  • W śląskim krematorium bezcześcili zwłoki, a prochy zmarłych wydawali rodzinom jak popadło.

22 listopad [wykład gościnny] sala 2.4 (I piętro)
7. Robert A. Jacobs (Hiroshima Peace Institute, Hiroshima City University)
Radiation and the Decay of the Community Body

• Robert Jacobs, The Radiation That Makes People Invisible: A Global Hibakusha Perspective. The Asia-Pacific Journal, vol. 12, issue 31, no. 1, 2014: 1-9.
• Robert Jacobs, Nuclear Conquistadors: Military Colonialism in Nuclear Test Site Selection during the Cold War. Asian Journal of Peacebuilding, vol. 1, no. 2, November 2013: 157-177.

29 listopad
8. Niekonwencjonalne zachowanie szczątków: „LifeGem”, „Biopresence”, "Kryształy pamięci"
[gość specjalny: Grzegorz Smykalla, firma "Cremering"]

• Ewa Domańska, Diatanaty. Prochy, diamenty i metafizyka obecności. Czas Kultury, nr 3-4, 2005: 51-61.
• Jacek Małczyński, Biopresence jako próba wykroczenia poza opozycję natura – kultura, w: Umaszynowienie, red. Krzysztof Hoffmann, Justyna Koszarska, Piotr Bogalecki. Szczecin: Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, 2009: 27-41.
• Agnieszka Olechowska-Kotala, E-cmentarze, eko-cmentarze i spopielenie w diament – poglądy młodych Polaków, w: Problemy współczesnej tanatologii, vol. XV, red. Jacek Kolbuszewski. Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, 2011: 61-69.
• Katarzyna Nowaczyk-Basińska, Nieśmiertelność – nowy perfromans kulturowy? didaskalia nr 129, 2015: 42-48.
  • krionika: Urszula Jabłońska, "Nie musisz już walczyć Matheryn". Gazeta Wyborcza, Duży Format, 17 października 2016: 8-11.
  • LifeGem: Kaja Poznańska, "Diament z DNA Mamy". Wysokie Obcasy, 1 października 2016: 8-11.

6 grudzień [wykłady gościnne Polskiego Towarzystwa Historycznego]
9. Ewa Domańska
Prawda forensyczna: sprawa ekshumacji w Jedwabnem

• Postanowienie o umorzeniu śledztwa. Instytut Pamięci Narodowej, Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Białymstoku, dnia 30 czerwca 2003 r.
• Wokół Jedwabnego, pod red. Pawła Machcewicza i Krzysztofa Persaka, t. 1: Studia, t. 2: Dokumenty. Warszawa: IPN, 2002.
• Magdalena Frańczuk, Prawda jako pojęcie języka prawnego. Zeszyty Naukowe. Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, vol. 6, 2015: 107-123.
• Maciej Zieliński, Poznanie sadowe a poznanie naukowe. Poznań: Wyd. Naukowe UAM, 1979. Piotr Forecki, Od Shoah do Strachu. Spory o polsko–żydowską przeszłość i pamięć w debatach publicznych. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2010.
• Anna Bikont, My z Jedwabnego. Warszawa: Wyd. Czarne, 2012.

13 grudzień [seminarium gościnne] sala 2.4 (I piętro)
10. Anna Izabella Zalewska (Instytut Archeologii, UMCS)
Archeologia konfliktu.
Ślady śmierci w czasie I Wojny Światowej nad Rawką i Bzurą we współczesności

Anna Zalewska, Archeologie współczesnych konfliktów zbrojnych jako praktykowanie prospołecznej archeologii. Przykład wartości epistemologicznej i aksjologicznej, w: Archeologia współczesności, red. Anna Zalewska. Warszawa: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich, 2016: 125-140.
Anna Zalewska, Archeologia jako forma kreowania, pielęgnowania i odzyskiwania pamięci,  w:  Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, red. Stanisław Tabaczyński, Arkadiusz Marciniak, Dorota Cyngot i Anna Zalewska. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2012: 1178-1189.
Anna Zalewska, Archeologia studiowania teraźniejszej przeszłości, w: Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, red. Stanisław Tabaczyński, Arkadiusz Marciniak, Dorota Cyngot i Anna Zalewska. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2012: 1099-1123.
Archeologia współczesności, red. Anna Zalewska. Warszawa: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich, 2016.

20 grudzień
11. Polityka martwych ciał

• François Souchal, Profanacja grobów królewskich, przeł. Paweł Migasiewicz. Kronos, nr 1, 2016: 123-130.
• Ewa Domańska, Transhumanacja jako transhumancja, czyli przepędzanie prochów Witkacego. Didaskalia, nr 96, kwiecień 2010: 44-51.
• Katherine Verdery, The Political Lives of Dead Bodies. Reburial and Postsocialist Change. New York: Columbia University Press, 1999.
• Marcin Napiórkowski, Powstanie umarłych. Historia pamięci 1944-2014. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2016 (cz. I: Opowieści o śmierci).

3 stycznia
12. Prezentacje tematów prac badawczych przez uczwestnikówk kursu

10 stycznia [seminarium gościnne]
13. Stanisław Rosiek (Instytut Filologii Polskiej, Uniwersytet Gdański)
Maska pośmiertna - paradoksy istnienia

• Stanisław Rosiek, Archiwum martwych twarzy. "Twórczość", nr 1, 1993: 69-78.
  Hans Belting, Faces. Historia twarzy, przeł. Tadeusz Zatorski. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2015: 99-110.

17 stycznia [wykłady gościnne Polskiego Towarzystwa Historycznego], sala 1.63 ("dziekańska")
14. Krzysztof Szwagrzyk (IPN Wrocław)
Państwo Polskie spełnia swoją powinność.
Poszukiwania ofiar systemu komunistycznego lat 1944-1956.

• Krzysztof Szwagrzyk, "Badania historyczne w archeologii sądowej", w: Archeologia sądowa w teorii i praktyce, pod red. Macieja Trzcińskiego. Warszawa: LEX, 2013: 52-86.
• Zbigniew Błażyński, Mówi Józef Światło. Za kulisami bezpieki i partii 1940–1955. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna, 1986.
• Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, praca zbiorowa. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999.
  Anita Gałęska-Śliwka, Śmierć jako problem medyczno-kryminalistyczny. Warszawa: Oficyna Wolters Kluwer Polska, 2009.
• Księga świadectw. Skazani na karę śmierci w czasach stalinowskich i ich losy, red. Krzysztof Madej, Jan Żaryn i Jacek Żurek. Warszawa: IPN, 2003.
• „My sędziowie, nie od Boga…”: Z dziejów Sądownictwa Wojskowego PRL 1944-1956. Materiały i dokumenty, oprac. Jerzy Poksiński. Warszawa: Gryf, 1996.
  Przestępstwa sędziów i prokuratorów w Polsce lat 1944-1956, red. Witold Kulesza i Antonii Rzepliński. Warszawa: IPN, 1999.
• Straceni w polskich więzieniach w latach 1944-1956. Lublin: Wydawnictwo "Retro", 1994.
• Małgorzata Szajnert, Śród żywych duchów. Londyn: Aneks, 1990.
• Szwagrzyk Krzysztof, Prawnicy czasu bezprawia. Sędziowie i prokuratorzy wojskowi w Polsce 1944-1956. Kraków; Wrocław: Instytut Pamięci Narodowej; Kraków: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, 2005.

24 stycznia
15. Podsumowanie kursu

 

LEKTURY OBOWIĄZKOWE

Thomas Louis-Vincent, Trup. Od biologii do antropologii, przeł. Krzysztof Kocjan. Łódź:
Wydawnictwo Łódzkie, 1991.

Lyall Watson, Biologia śmierci, przeł. Maria Streszewska. Poznań: Podsiedlik-Raniowski i Spółka, 1992.

 

BIBLIOGRAFIA (wybór)

Antropologia śmierci – myśl francuska, przeł. Stanisław Cichowicz i Jakub M. Godzimirski.  Warszawa: PWN, 1993.

Ariès Philippe, Człowiek i śmierć, przeł. Eligia Bąkowska. Warszawa: PIW, 1992.

Ariès Philippe, Rozważania o historii śmierci, przeł. Katarzyna Marczewska. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2007.

Bass Bill, Jefferson Jon, Trupia farma. Sekrety legendarnego laboratorium sądowego, gdzie zmarli opowiadają swoje historie, przeł. Janusz Ochab. Kraków: Znak, 2012.

Baudrillard Jean, Wymiana symboliczna i śmierć, przeł. Sławomir Królak. Warszawa: Sic!, 2007 (cz. V: „Ekonomia polityczna i śmierć”: 156-244).

Chamayou Grégoire, Podłe ciała. Eksperymenty na ludziach w XVIII i XIX wieku, przeł. Jadwiga Bodzińska i Katatrzyna Thiel-Jańczuk. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2012 (roz. I: „Zwłoki skazańców”: 17-45).

Domańska Ewa, Archeontologia martwego ciała. Argentyńscy "desaparecidos", w: tejże, Historie niekonwencjonalne. Refleksja o przeszłości w nowej humanistyce. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2006: 161-194.

Domańska Ewa, Diatanaty. Prochy, diamenty i metafizyka obecności. Czas Kultury, nr 3-4, 2005: 51-61

Domańska Ewa, Transhumanacja jako transhumancja, czyli przepędzanie prochów Witkacego. Didaskalia, nr 96, kwiecień 2010: 44-51.

Gajewska Magdalena, Prochy i diamenty. Kremacja ciała zmarłego człowieka jako zjawisko społeczne i kulturowe. Kraków: Nomos, 2009.

Grębecki Andrzej, O życiu i śmierci w przyrodzie. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1963.

Grób Mikołaja Kopernika. Odkrycie i identyfikacja, red. Jerzy Gąsowski. Pułtusk: Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, 2010.

Gryglewski Ryszard Witold, Mumifikacja ciała ludzkiego w świetle historii obyczajów i nauk medycznych. Kraków: Ryszard Witold Gryglewski, 2005.

Heinrich Bernd, Wieczne życie. O zwierzęcej formie śmierci, przeł. Michał Szczubiałka. Wolowiec: Wydawnictwo Czarne, 2014.

Jońca Maciej, Przestępstwo znieważenia grobu w rzymskim prawie karnym. Lublin: KUL, 2013.

Kawecki Jerzy, Paweł Konczewski, Krzysztof Szwagrzyk, Maciej Trzciński, Archeologia sądowa w teorii i praktyce, pod red. Macieja Trzcińskiego. Warszawa: LEX, 2013.

Kola Andrzej, Archeologia zbrodni. Oficerowie polscy na cmentarzu ofiar NKWD w Charkowie. Toruń: UMK, 2005.

Kolbuszewski Jacek, Cmentarze. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1996.

Kramer Kenneth Paul, Śmierć w różnych religiach świata, przeł. Chojnacki M. Kraków: WAM, 2007.

Kryminalistyka, red. Jan Widacki, wyd. 2. Warszawa: Wyd. C.H. Beck, 2002.

Kubiak Anna E., Inne śmierci. Antropologia umierania i żałoby w późnej nowoczesności. Kraków: Universitas, 2014.

Kubiak Anna E., Pogrzeby to nasze życie. Warszawa: IFiS PAN, 2015.

Mikołejko Zbigniew, We władzy wisielca. Z dziejów wyobraźni Zachodu. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2012.

Morciniec Piotr, Bioetyka personalistyczna wobec ludzkich zwłok. Opole: Wydział Teologiczny Uniwersytetu Opolskiego, 2009.

Nancy Jean-Luc, Corpus, przeł. Małgorzata Kowalska. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2002.

Nola Alfonso M. di, Tryumf śmierci. Antropologia żałoby, red. Monika Woźniak, przeł. Jolanta Kornecka, i in. Kraków: Universitas, 2006.

Ragiel Adam, Rigamonti Magdalena, Bez strachu. Jak umiera człowiek. Warszawa: PWN, 2015.

Roach Mary, Sztywniak - osobliwe życie nieboszczyków, przeł. Maciej Sekerdej. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2010.

Rosiek Stanisław, Zwłoki Mickiewicza: próba nekrografii poety. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 1997.

Rydzewska Agnieszka, Zabytkowe cmentarze ewangelickie północnej Wielkopolski. Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, 2013.

Tanaś Sławoj, Przestrzeń turystyczna cmentarzy. Wstęp do tanatoturystyki. Łódż: Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, 2008.

Thomas Louis-Vincent, Trup. Od biologii do antropologii, przeł. Krzysztof Kocjan. Łódź:
Wydawnictwo Łódzkie, 1991.

Vovelle Michelle, Śmierć w cywilizacji Zachodu: od roku 1300 po współczesność, przeł. Tomasz Swoboda oraz Maryna Ochab, Magdalena Sawiczewska-Lorkowska, Diana Senczyszyn. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2008.

Watson Lyall, Biologia śmierci, przeł. Maria Streszewska. Poznań: Podsiedlik-Raniowski i Spółka, 1992.

Wieczorkiewicz, Anna, Muzeum ludzkich ciał. Anatomia spojrzenia. Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, 2000.

Wymiary śmierci, wybór Stanisław Rosiek. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2002.

Zalewska Anna I., Archeologie współczesnych konfliktów jako praktykowanie prospołecznej archeologii. Przykład wartości epistemologicznej i aksjologicznej archeologii Wielkiej Wojny, w: Archeologia współczesności, red. Anna Zalewska. Warszawa, 2016: 121-136.

Zalewska Anna, Prospołeczna, partycypacyjna i „wspólnotowa” archeologia bliskiej przeszłości jako sposób na nadawanie sensutrwaniu (ludzi i rzeczy) oraz jako antidotum na niedostatki wiedzy i trywializację przeszłości. “Studia Humanistyczne”, tom 13/2, 2014: 19-39.

Zawiła Małgorzata, Religia i śmierć. Kraków: Nomos, 2008.

Żychowski Józef, Wpływ masowych grobów z I i II wojny światowej na środowisko przyrodnicze. Kraków: Wyd. Naukowe AP, 2008.

 

Dla zainteresowanych

IPNTV konferencje: Poszukiwanie i identyfikacja ofiar zbrodni systemów totalitarnych. Doświadczenia polskie w kontekście europejskim. Białystok, 25-26 czerwca 2015. Archeologia terroru – ekshumacje cz.1.

Kultura Pogrzebu. Polski miesięcznik branzy pogrzebowej
Polska Izba Pogrzebowa
Polskie Stowarzyszenie Pogrzebowe
Polskie cmentarze
NecroExpo

 

Projekt jest finansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki
przyznanych na podstawie decyzji DEC-2013/IIIB/HS3/02075