FORMY WYOBRAŹNI FANTAZMATYCZNEJ
W BADANIACH PRZESZŁOŚCI

Misja konferencji

Celem konferencji jest określenie i scharakteryzowanie wyobraźni fantazmatycznej jako problemu badawczego, którego potencjał odkryła psychoanaliza, jednak nie potrafiła ukazać jej zmiennych kulturowo i historycznie form.  Fantazmat rozumiany jest tutaj jako wytwór wyobraźni zawierający w sobie pewne elementy rzeczywistości i stanowiący pochodną doświadczeń międzyludzkich, a także praktyk wynikających z relacji ludzi ze zwierzętami, roślinami i rzeczami. Stąd też szczególnie interesuje nas problem historycznego rozwoju wyobraźni fantazmatycznej wobec zachodzących w świecie i humanistyce zmian. Przez analizę doświadczeń granicznych, sposobów ich konceptualizacji oraz wpływu, jaki wywarły na badanie i pisanie historii, poddane zostaną pod namysł treści wyobraźni fantazmatycznej.

W czasie dyskusji spróbujemy odpowiedzieć na pytania: Czym jest wyobraźnia fantazmatyczna? Jak krytycznie i systematycznie badać fantazmatyczne treści? Jak ocenić wpływ posthumanistyki na rozumienie fantazmatu? Jakie są różnice w tematyzowaniu fantazmatów w różnych dyscyplinach i podejściach badawczych? Jaki jest charakter i rola fantazmatów w społeczeństwie? W jakich sferach kultury materialnej i symbolicznej pracuje wyobraźni fantazmatyczna? Czy wyobraźnia fantazmatyczna może być źródłem nowych form podmiotowości? Czy zmienia wrażliwość doświadczającego? Czy ma charakter próby, inicjacji, misterium, transu, upojenia, ucieczki, itd.?
W ramach dwóch paneli tematycznych chcielibyśmy omówić, jak wyobraźnia fantazmatyczna odsłania dwa fundamentalne dla współczesnego myślenia o człowieku problemy, które określamy jako „Kondycję nie-ludzką” i  „Transgresję”.

Kondycja nie-ludzka: Chcielibyśmy odnieść się do różnych przejawów odejścia od paradygmatu antropocentrycznego w polu rozważań historycznych, archeologicznych i antropologicznych. Interesuje nas zwłaszcza kwestia dokonującej się redefinicji strategii dehumanizacji człowieka (animalizacja i reifikacja), które w kontekście posthumanizmu stanowią pozytywne praktyki przekraczania tradycyjnego rozumienia człowieczeństwa. Praktyki te dokonują się m.in. przez wprowadzaniem innego rozumienia podmiotu i tworzenie odmiennych figur/fantazmatów podmiotowości. Odniesiemy się zatem z jednej strony do kwestii odczłowieczania pewnych kategorii ludzi, co daje możliwość ich wykluczenia, eliminacji lub/i wykorzystywania, a z drugiej do upodmiotawiania tego, co w antropocentrycznym podejściu ma status przedmiotowy (zwierzęta, rośliny i rzeczy).

Transgresywność: W XIX wieku problem transgresji w aspekcie historii podjęli Hegel i Nietzsche, których dzieła ukazują dwie formy rozwoju kondycji ludzkiej: pierwszy wskazał na możliwość ciągłego przekraczania granic skończonego ducha ludzkiego w celu osiągnięcia boskości, drugi natomiast uznał, że należy przekroczyć własne człowieczeństwo, aby stać się nadczłowiekiem. W obliczu traumatycznych wydarzeń XX wieku, które ujawniły granice człowieczeństwa, coraz częściej zauważa się, że do zagadnienia transgresji należałoby się odnieść nie tylko w kontekście przekraczania granic „ku górze”, lecz przede wszystkim w obliczu rzeczywistej historycznie egzystencji człowieka i warunków zaistnienia kondycji nie-ludzkiej. Pojawia się pytanie, jak rozumieć owe granice, z którymi dyskurs nie potrafi sobie poradzić bez zredefiniowania idei człowieka, człowieczeństwa i granic między tym, co ludzkie i nie-ludzkie.

 

Organizatorzy konferencji:
mgr Joanna Klisz (Instytut Historii UAM), email: joanna.klisz@wp.pl
mgr Maciej Sawicki (Instytut Historii UAM), email: mcjswck@gmail.com

Opieka naukowa:
dr hab. Maciej Bugajewski, prof. UAM
dr hab. Ewa Domańska, prof. UAM

 

Konferencja dofinansowana w ramach programu Mistrz (Fundacja na rzecz Nauki Polskiej). Projekt "Historia ratownicza" (Ewa Domańska)

 

Artykuły, które powstały na bazie referatów opublikowane zostały jako: Wyobraźnia fantazmatyczna w badania przeszłości. "Sensus Historiae", vol. 21, nr 4, 2015.