OPIS KURSU

Celem kursu jest wprowadzenie studentów w transdziedzinowe pole badań, które określam jako nekrodziedzictwo. Ten autorski cykl seminariów został zbudowany w oparciu o projekt, który opracowałam i promuję jako nowe podejście badawcze w zorientowanej na przyszłość i nastawionej na badania transdziedzinowe humanistyce. W jego centrum stoją studia martwego ciała i szczątków oraz przestrzeni grzebalnych i grobów (szczególnie masowych) rozumianych jako dziedzictwo kulturowo-naturalne. Osoby uczestniczące zapoznają się z podstawowymi kategoriami badawczymi nekrodziedzictwa: szczątki ludzkie, przestrzenie pochówkowe i groby (zwłaszcza groby masowe), ekshumaty (artefakty i ekofakty wydobyte z miejsc pochówku), a także nekrobójstwo (destrukcja szczątków i niszczenie miejsc pochówku). Celem kursu jest też zrozumienie historycznych, prawnych, duchowych, ekologicznych i etycznych aspektów traktowania ludzkich szczątków i grobów jako dziedzictwa kulturowo-naturalnego, a także zdobycie wiedzy na temat wpływu szczątków ludzkich, grobów i cmentarzy na środowisko naturalne (przyszłościowe strategie zarządzania i ochrony miejscami pochówku). Innym celem jest analiza współczesnych zjawisk (na wybranych przykładach - indywidualne badania uczestników kursu) związanych z nekrodziedzictwem (ekshumacje polityczne, ratowanie cmentarzy, repatriacja szczątków, zarządzanie miejscami pamięci). W duchu spekulatywnej fikcji naukowej kurs ukazuje koncepcję nekrodziedzictwa jako przyszłościowego „żywego archiwum", w którym szczątki i ekshumaty stają się elementami ekosystemów, tworząc nowe formy współistnienia między tym, co ludzkie, nieludzkie i środowiskowe i odgrywają istotną rolę w regeneracji planety.

Warunkiem zaliczenia jest aktywne uczestnictwo w zajęciach oraz napisanie pracy badawczej na min. 4000 słów związaną z tematyką prowadzonych badań. Termin oddania pracy 8 stycznia 2025; zaliczenie: 14 i 15 stycznia 2025.

 

SYLABUS

23 październik
1. Wprowadzenie: Nekrodziedzictwo jako transdziedzinowe pole badań

Ewa Domańska, „Nekrodziedzictwo”, w: Leksykon terminów archeologicznych, red. Arkadiusz Marciniak i inni. Kraków: Universitas, 2025 (w przygotowaniu).

Ewa Domańska, „Nekrodziedzictwo”, w: Ekshumacje polityczne, s. 573-616.

Literatura dodatkowa:

• Ewa Domańska, „Nekrohumanistyka”. Konteksty. Polska Sztuka Ludowa, nr 4, 2018, s. 321-329.

30 październik
2. Nekropolityka, nekroprzemoc i dziedzictwo naturalno-kulturowe

Rodney Harrison, „Przekroczyć podział na dziedzictwo ‘naturalne’ i ‘kulturalne’: Ku ontologicznej polityce dziedzictwa w epoce antropocenu”, przeł. Ewa Klekot, w: Krytyczne studia nad dziedzictwem, s. 149-173.

Jakub Orzeszek, „Nekroprzemoc. Polityka, kultura, umarli”, w: Nekroprzemoc, s. 9-26.

Achille Mbembe, „Nekropolityka”, przeł. Katarzyna Bojarska, w: tegoż, Polityka wrogości. Kraków: Wydawnictwo Karakter, 2018, s. 207-251.

Literatura dodatkowa:

Katherine Verdery, „Zwłoki ożywiają analizę polityczną”, przeł. B. Pawiński, w: Społeczne i kulturowe reprezentacje śmierci. Antologia tekstów, red. Anna. E. Kubiak, Małgorzata Zawiła. Kraków: Nomos, 2015, s. 77–73.

Ewa Domańska, „Ojczyzna to ziemia i groby czyli cmentarny patriotyzm a gleboznawstwo”, w: Nekroprzemoc, s. 327-343.

6 listopada
3. Szczątki ludzkie jako dziedzictwo kulturowo-naturalne

Ewa Domańska, „Nekrodziedzictwo”, w Ekshumacje polityczne, s. 603-607.

Christopher Frerking, Heather Gill-Frerking, “Human Remains as Heritage: Categorisation, Legislation and Protection.” Art, Antiquity & Law, vol. 22, no. 1, 2017: 49–73.

Zbigniew Kobyliński, “Źródła archeologiczne czy święte kości przodków: kulturowe uwarunkowania traktowania szczątków ludzkich z wykopalisk”, w: Ekshumacje polityczne, s. 198-224.

Literatura dodatkowa:

Teresa Gardocka, Dariusz Jagiełło, "Zwłoki ludzkie w świetle polskiego prawa". Studia Prawnoustrojowe, vol. 61, 2023:49-62.

Muzealizacja szczątków ludzkich. Praktyczne i etyczne aspekty gromadzenia i ewidencjonowania szczątków ludzkich w muzeach, red. Anita Puzyna. Warszawa: Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, 2022.

Anna Nadolska-Styczyńska, „Sacrum w muzeum. Refleksje muzealnika”. Zbiór Wiadomości do Antropologii Muzealnej, nr 2, 2015, s. 163-171 (numer zawiera sekcję tematyczną: „Sacrum w muzeum”).

13 listopada i 20 listopada
4 i 5. Środowiskowa historia grobów i cmentarzy

Ewa Domańska, „Ekologia dekompozycji: przestrzenie Zagłady”, w tejże, Nekros, s. 185-204.

Mikołaj Smykowski, „Bioinkrustacje: kamienie, porosty i organiczna ornamentyka macew”, Przegląd Kulturoznawczy, nr 2, 2022, s. 273–294.

Leszek Majgier, Oimahmad Rahmonov, „Nekrosole wybranych cmentarzy Krainy Wielkich Jezior Mazurskich”, w: Ekshumacje polityczne, s. 157-172.

Ewa Domańska, „Nekroekumena: cmentarze protestanckie a ekoreformacja”, w: Nekros, s. 205-231.

Piotr Panek, „Cmentarz. Zielone serce miasta”, 1.11.2013.

Anna Długozima, „Cmentarz zrównoważony”, 31.10.2023.  

Aneta Czarna, „Rośliny funeralne na starych, zapomnianych i zaniedbanych cmentarzach Wielkopolski”, 26.10.2020.

Aleksandra Malinowska, „Bioindykatory – rośliny i zwierzęta, które informują o stanie środowiska naturalnego”, 1.09.2021.

Fitoremediacja - wykorzystywanie roślin do oczyszczania powietrza w miastach

Teresa Kłosińska, „Wykorzystanie roślin drzewiastych w remediacji terenów zurbanizowanych”. Sylwan, nr 165 (10), 2021, s. 725−737.

video: Różnorodność biologiczna: 1) Ewolucja gleby i 2) Gleba antropogeniczna. Instytut Dendrologii PAN, 2022.

Literatura dodatkowa:

• Ewa Domańska, „Gleba cmentarna jako dziedzictwo”, w: Dziedzictwo we współczesnym świecie, red. Arkadiusz Marciniak, Michał Pawleta, Kornelia Kajda. Kraków: Universitas, 2018, s. 73-87.

27 listopada
6. Kultura materialna grobów masowych

Ewa Domańska, „Nekrodziedzictwo”, w: Ekshumacje polityczne, s. 607-613.

Layla Renshaw, „Otwarty grób”, przeł. Marcin Napiórkowski, w: Antropologia pamięci. Zagadnienia i wybór tekstów, red. Paweł Majewski, Marcin Napiórkowski. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2018, s. 97–107.

Dawid Kobiałka, Tomasz Jankowski, Mikołaj Kostyrko et al., „Pamięć i materialne ślady zbrodni z czasów II wojny światowej w chojnickiej Dolinie Śmierci”. Wojna i Pamięć, vol. 4, 2022, s. 131-152.

Wojciech Głuszewski, „Unikatowe cechy radiacyjnej konserwacji dużych zbiorów obiektów o znaczeniu historycznym”. Wiadomości Konserwatorskie, vol. 41, 2015, s. 84-91.

Muzeum Katyńskie, Warszawa

4 grudnia
7. Nekrobójstwo

Krzysztof Persak, „Ekshumacje katyńskie. Prace archeologiczno-ekshumacyjne w Charkowie, Katyniu i Miednoje w latach 1991-1996 i ich wyniki”. Biuletyn IPN, nr 4, 2010: 32-51.

Adam Kola, Archeologia zbrodni. Oficerowie polscy na cmentarzu ofiar NKWD w Charkowie, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2011 [2005], s. 140-146.

„Dokumenty dotyczące Zbrodni Katyńskiej przekazane do IPN przez Służbę Bezpieczeństwa Ukrainy”, w: Zbrodnia katyńska: w kręgu prawdy i kłamstwa, red. Sławomir Kalbarczyk. Warszawa: IPN, 2010, s. 231-236.

Mikołaj Smykowski, „Krajobraz pośmiertny. Las Rzuchowski w perspektywie forensycznej”. Konteksty. Polska Sztuka Ludowa, nr 4, 2018, s. 355-368.

Mikołaj Smykowski, „Eksterminacja przyrody w Lesie Rzuchowskim”. Teksty Drugie, nr 2, 2017, s. 61–85.

11 grudnia
8. Etyczne zagadnienia nekrodziedzictwa oraz podsumowanie: Nekrodziedzictwo a regeneracja planety

Alfredo González‐Ruibal, „Etyka archeologii”, w: Ekshumacje polityczne, s. 225-249.

Maciej Dariusz Kossowski, "Etyczne aspekty ekshumacji i powtórnych pochówków żołnierzy oraz osób cywilnych — ofiar zbrodniczych represji wojennych i powojennych". Sensus Historiae, vol. 42, nr 1, 2021: 41-74.

Kodeks Etyki ICOM

 

Literatura podręcznikowa:

Domańska Ewa, Nekros. Wprowadzenie do ontologii martwego ciała. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2017

Domańska Ewa, „Nekrodziedzictwo”, w: Leksykon terminów archeologicznych, red. Arkadiusz Marciniak i inni. Kraków: Universitas, 2025 (w przygotowaniu).

Ekshumacje polityczne: Teoria i praktyka, red. Alexandra Staniewska i Ewa Domańska. Gdańsk-Lubin: słowo/obraz terytoria; Muzeum Historyczne w Lubinie, 2023.

Krytyczne studia nad dziedzictwem. Pojęcia, metody, teorie i perspektywy, red. Monika Stobiecka. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2023.

Nekroprzemoc. Polityka, kultura, umarli, red. Jakub Orzeszek, Stanisław Rosiek. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2022.

2024 @ed