Opis kursu

Celem kursu jest zapoznanie studentów z wybranymi zagadnieniami metodologii nauk humanistycznych ze szczególnym uwzględnieniem szeroko rozumianej, transdyscyplinarnej (a coraz częściej i transdziedzinowej) wiedzy o przeszłości (nauka jako specyficzny sposób organizacji wiedzy, problem naukowości wiedzy humanistycznej/historycznej, cele tworzenia wiedzy naukowej, teorie i metody badań naukowych, zagadnienie prawdy w nauce, zmiany w nauce – zwroty badawcze we współczesnej humanistyce, obiektywizm i umiejscowienie podmiotu poznającego, paradygmaty naukowe, aksjologiczne zaangażowanie nauk humanistycznych – humanistyka zaangażowana). Celem kursu jest także nabranie umiejętności rozpoznania założeń metodologicznych w analizowanych tekstach oraz oceny ich wartości naukowej. W trakcie kursu studenci zdobywają umiejętności definiowania pojęć, tworzenie własnych kategorii interpretacyjnych i budowania teorii na podstawie badań empirycznych prowadzonych w ramach przygotowywanych prac doktorskich.

Warunki zaliczenia

Od uczestników wymagana jest obecność na zajęciach, krytyczny rozbiór rekomendowanych tekstów, aktywność oraz napisanie pracy badawczej na wybrany przez siebie temat związany z przygotowywaną rozprawą doktorską (min. 4000 słów). Termin oddania pracy 8 stycznia 2025; zaliczenie: 15 i 16 stycznia 2025.

 

Program

23 października
1. Spotkanie organizacyjne: Problem "zwrotów" we współczesnej humanistyce

Ewa Domańska, "Zwroty badawcze w historii i w innych naukach humanistycznych", w: Wprowadzenie do metodologii historii, red. Ewa Domańska i Jan Pomorski. Warszawa: PWN, 2022: 2018-235.

Literatura dodatkowa:

Ewa Domańska, Luka paradygmatyczna we współczesnej humanistyce, w: Mody. Teorie i praktyki, red. Elżbieta Winiecka. Poznań: Wydawnictwo PTPN, 2018: 17-32.

Doris Bachmann-Medick, Cultural Turns. Nowe kierunki w naukach o kulturze, przeł. Krystyna Krzemieniowa. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2012: 3-63.

Monika Bakke, Posthumanizm: człowiek w świecie większym niż ludzki, w: Człowiek wobec natury – humanizm wobec nauk przyrodniczych, red. Jacek Sokolski. Warszawa: Neriton, 2010: 337-357.

 

30 października
2. Wprowadzenie do metodologii badań w humanistyce

Jerzy Apanowicz, "Istota i pojęcie metodologii", w tegoż, Metodologia ogólna, Gdynia 2002: 9-11.

Jerzy Kawa, "Metodologia, metodyka, metoda jako podstawy wywodu naukowego". Studia Prawnoustrojowe UWM, vol. 21, 2013: 169-180.

Jerzy Topolski, "Przedmiot metodologii historii", w: tegoż, Metodologia historii. Warszawa: PWN, 1984: 29-41.

Literatura dodatkowa:

Wojciech Wrzosek, "Metodologia historii a metodyka nauczania historii", w: Między historią a edukacją historyczną. Studia i szkice dedykowane Profesor Marii Kujawskiej, pod red. Violetty Julkowskiej. Poznań: IH UAM, 2003: 278-281.

Tomasz Węcławski, "Metodologia teologii". Poznańskie Studia Teoilogiczne, vol. 18, 2005: 7-24.

 

6 listopada
3. Nauka jako sposób organizacji wiedzy

Ernest Nagel, "Nauka i zdrowy rozsadek", w tegoż, Struktura nauki. Zagadnienia logiki wyjaśnień naukowych. Warszawa: PWN, 1970: 11-22.

Tadeusz Kaczmarek, „Metodologia badań naukowych”. Myśl polityczna i ekonomiczna, nr 2 (29), 2010: 13-27.

Paul Feyerabend, "Mit 'nauki' i jego rola w społeczeństwie", przeł. Janusz Jusiak, w: Czy sprzeczność może być racjonalna?, red. Kaziemierz Jodkowski. Lublin: UMCS, 1986: 291-307.

Literatura dodatkowa

Immanuel Wallerstein, "Europocentryzm i jego wcielenia. Dylematy nauk społecznych", przeł. Adam Jelonek. Lewą Nogą, nr 15, 2003: 120-136.

Walter Mignolo, "Epistemiczne nieposłuszeństwo i dekolonialna opcja: Manifest". Konteksty. Polska Sztuka Ludowa, vol. 74, nr 4, 2020: 15-30.

Jack Goody, Kradzież historii, przeł. Jacek Drobrowolski. Warszawa: PWN 2009 ("Wstęp" i rozdz. I - "Kto co ukradł": 11-35).

Yvonna S. Lincoln, Norman K. Denzin, "Ósma i dziewiąta faza. Badanie jakościowe (w) przełomowej przyszłości", w: Metody badań jakościowych, red. Norman K. Denzin, Yvonne S. Lincoln; red. wydania polskiego Krzysztof Podemski, t. 2. Warszawa: PWN, 2009: 663-678.

 

13 listopad
4. Paradygmaty wiedzy naukowej

Thomas S. Kuhn, Struktura rewolucji naukowych. Warszawa: Aletheia, 2001, rozdz. 8 i 9: 143-195.

Literatura dodatkowa:

Ian G. Barbour, "Paradygmaty w nauce", w: tegoż, Mity, modele, paradygmaty. Studium porównawcze nauk przyrodniczych i religii, przeł. Marek Krośniak. Kraków: Copernicus Center Press, 2016: 134-174.

Egon G. Guba, Yvonna S. Lincoln, "Kontrowersje wokół paradygmatów, sprzeczności i wyłaniające się zbieżności", w: Metody badań jakościowych, red. Norman K. Denzin, Yvonne S. Lincoln; red. wydania polskiego Krzysztof Podemski, t. 1. Warszawa: PWN, 2009: 281-313.

Jan Pomorski, "Paradygmatyczna struktura historiografii", w: Wprowadzenie do metodologii historii, red. Ewa Domańska i Jan Pomorski. Warszawa: PWN, 2022: 198-217.

Carlo Ginzburg, Tropy: korzenie paradygmatu poszlakowego, przeł. Tadeusz Sierotowicz, „Zagadnienia Filozoficzne w Nauce”, vol. XXXIX, 2006: 8-65.

Joanna Bielecka-Prus, „Paradygmat partycypacyjny w naukach społecznych. Wykorzystywanie danych wytworzonych przez badanych w analizie jakościowej”. Rocznik Lubuski, vol. 39, cz. 1, 2013: 29-50.

Dariusz Kubinowski, „Postkolonialno-autochtoniczny paradygmat badań społecznych nad wielokulturowością w perspektywie pedagogicznej”. Pogranicza. Studia społeczne, vol. 25, 2015: 197-208.

William Rathje, "Archeologia zintegrowana. Paradygmat śmietnikowy", przeł. Paweł Stachura. Czas Kultury, nr 4, 2004: 5-21.

 

20 listopada
5. Proces badawczy: problem i pytania badawcze

Mariusz Wiatr, "Problemy naukowe". Zeszyty Naukowe WSOWL, nr 3, 2010: 378-388.

Jerzy Apanowicz, Metodologia ogólna. Gdynia 2002: 43-51.

Jerzy Topolski, "Ogólna rekonstrukcja procesu badawczego", w: tegoż, Teoretyczne problemy wiedzy historycznej, red. Ewa Domańska. Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje, 2016: 101-109.

 

27 listopada
6. Metody badań

Apanowicz, Metodologia ogólna: 58-106.

Andrzej Czupryński, "Metoda naukowa", w: Nauki o bezpieczeństwie wybrane problemy badań, red. Andrzej Czupryński, Bernard Wiśniewski, Jacek Zboina. Józefów, Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej im. Józefa Tuliszkowskiego - Państwowy Instytut Badawczy, 2017: 17-28

Literatura dodatkowa:

Metody badań jakościowych, pod red. Normana K. Denzina, Yvonne S. Lincoln; red. naukowa wydania polskiego: Krzysztof Podemski, t. 1 i 2. Warszawa: PWN, 2009 (fragmenty).

 

4 grudnia
7. Wiedza usytuowana. Wartościowanie i problem relatywizmu poznawczego

Donna Haraway, "Wiedza usytuowana", przeł. Aleksandra Derra, w: Studia nad nauką i technologią. Wybór tekstów, red. Ewa Bińczyk i Aleksandra Derra. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2014: 103-131.

Jerzy Topolski, "Wartościowanie a oceny" i "Relatywizm poznawczy", w: tegoż, Teoretyczne problemy wiedzy historycznej: 146-176.

Literatura dodatkowa:

Henri-Iréné Marrou, "Nie da się oddzielić historii od historyka", w: tegoż, O poznaniu historyczny, przeł. Hubert Łaszkiewicz. Kęty: Wyd. Marek Derewiecki, 2011: 63-77.

 

11 grudnia
8. Jak budować teorię?

Ewa Domańska, "Metodologia praktyczna", w: Wprowadzenie do metodologii historii, red. Ewa Domańska i Jan Pomorski. Warszawa: PWN, 2022: 359-372.

Kathy Charmaz, Teoria ugruntowana. Praktyczny przewodnik po analizie jakościowej, przeł. Barbara Komorowska. Warszawa: PWN, 2009 (wstęp do wydania polskiego s. IX-XXV; wstęp Charmez, s. 1-4; rozdz. 2-4, s. 51-96 oraz "Grupowanie", s. 114-124, a także rozdz. 6: "Rekonstruowanie teorii, s. 159-181).

 

Podręczniki

Alan F. Chalmers, Czym jest to, co zwiemy nauką? Rozważania o naturze, statusie i metodach nauki, przeł. Adam Chmielewski. Wrocław: Siedmiogród, 1993 [lektura obowiązkowa]

Adam Grobler, Metodologia nauk. Kraków: Znak, 2008.

Wprowadzenie do metodologii historii, red. Ewa Domańska i Jan Pomorski. Warszawa: PWN, 2022.

Mirosław Krajewski, O metodologii nauk i zasadach pisarstwa naukowego. Uwagi podstawowe. Gliwice 2010.

Metody badań jakościowych, pod red. Normana K. Denzina, Yvonne S. Lincoln; red. naukowa wydania polskiego: Krzysztof Podemski, t. 1 i 2. Warszawa: PWN, 2009.

Jan Such, Małgorzata Szcześniak, Filozofia nauki. Poznań: UAM, 2006.

Anetta Undas, Jak przygotować artykuł naukowy i doprowadzić do jego publikacji?

Literatura dodatkowa

@ed
2024