Opis kursu

Celem kursu jest ukazanie metodologicznej specyfiki poznania historycznego w kontekście badań prowadzonych w naukach humanistycznych oraz zapoznanie uczestników z dyskusjami na temat teoretycznych i metodologicznych problemów wiedzy historycznej w interdyscyplinarnych badaniach przeszłości. Poruszone zostaną problemy: współczesnej refleksji na temat nauki jako specyficznym rodzaju organizacji wiedzy, relacji miedzy nauką, wiedzą i zdrowym rozsądkiem, aksjologicznego zaangażowania nauk humanistycznych i wartości w badaniach humanistycznych/historycznych, procedur wyjaśniania i interpretacji, teorii, modeli i metod bada, paradygmatów naukowych, rewolucji w nauce, zagadnienia konstruktywizmu i relatywizmu, a także metod badań. W trakcie kursu studenci zdobywają także umiejętności definiowania pojęć, tworzenie własnych kategorii interpretacyjnych i budowania teorii na podstawie badań empirycznych prowadzonych w ramach przygotowywanych prac doktorskich.

Warunki zaliczenia

Od uczestników wymagana jest obecność na zajęciach, krytyczny rozbiór rekomendowanych tekstów, aktywność oraz napisanie pracy badawczej na wybrany przez siebie temat związany z przygotowywana rozprawa doktorską (min. 4000 słów). Termin oddania pracy 10 stycznia 2024; zaliczenie: 17 stycznia 2024.

UWAGA: PIERWSZE ZAJĘCIA 11 PAŹDZIERNIKA

Program

11 października
1. Spotkanie organizacyjne: Problem "zwrotów" we współczesnej humanistyce

Ewa Domańska, "Zwroty badawcze w historii i w innych naukach humanistycznych", w: Wprowadzenie do metodologii historii, red. Ewa Domańska i Jan Pomorski. Warszawa: PWN, 2022.

Doris Bachmann-Medick, Cultural Turns. Nowe kierunki w naukach o kulturze, przeł. Krystyna Krzemieniowa. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2012: 3-63.

Literatura dodatkowa:

Ewa Domańska, Wiedza o przeszłości – perspektywy na przyszłość. Kwartalnik Historyczny, vol. cxx, z. 2, 2013: 221-274.

Monika Bakke, Posthumanizm: człowiek w świecie większym niż ludzki, w: Człowiek wobec natury – humanizm wobec nauk przyrodniczych, red. Jacek Sokolski. Warszawa: Neriton, 2010: 337-357.

Jacek Kowalewski, Wojciech Piasek, "Wprowadzenie", w: "Zwroty" badawcze w humanistyce. Konteksty poznawcze, kulturowe i społeczno-instytucjonalne, red. Jacek Kowalewski i Wojciech Piasek. Olsztyn: Colloquia Humaniorum, 2010: 7-12.

Ewa Domańska, Luka paradygmatyczna we współczesnej humanistyce, w: Mody. Teorie i praktyki, red. Elżbieta Winiecka. Poznań: Wydawnictwo PTPN, 2018: 17-32.

 

25 października
2. Przedmiot metodologii ogólnej i metodologii historii

Jan Pomorski, "Przedmiot metodologii historii, jej zakres i struktura" oraz tegoż, "Metodologia jako metarefleksja nad historiografią i innymi reprezentacjami przeszłości", w: Wprowadzenie do metodologii historii, red. Ewa Domańska i Jan Pomorski. Warszawa: PWN, 2022.

• Jerzy Kawa, "Metodologia, metodyka, metoda jako podstawy wywodu naukowego". Studia Prawnoustrojowe UWM, vol. 21, 2013: 169-180.
• Jerzy Topolski, "Przedmiot metodologii historii", w: tegoż, Metodologia historii. Warszawa: PWN, 1984: 29-41.
• Wojciech Wrzosek, "Metodologia historii a metodyka nauczania historii", w: Między historią a edukacją historyczną. Studia i szkice dedykowane Profesor Marii Kujawskiej, pod red. Violetty Julkowskiej. Poznań: IH UAM, 2003: 278-281.

 

15 listopada
3. Nauka jako sposób organizacji wiedzy

Ernest Nagel, "Nauka i zdrowy rozsadek", w tegoż, Struktura nauki. Zagadnienia logiki wyjaśnień naukowych. Warszawa: PWN, 1970: 11-22.

Tadeusz Kaczmarek, „Metodologia badań naukowych”. Myśl polityczna i ekonomiczna, nr 2 (29), 2010: 13-27.

Paul Feyerabend, "Mit 'nauki' i jego rola w społeczeństwie", przeł. Janusz Jusiak, w: Czy sprzeczność może być racjonalna?, red. Kaziemierz Jodkowski. Lublin: UMCS, 1986: 291-307.

Literatura dodatkowa

Immanuel Wallerstein, "Europocentryzm i jego wcielenia. Dylematy nauk społecznych", przeł. Adam Jelonek. Lewą Nogą, nr 15, 2003: 120-136.

Jack Goody, Kradzież historii, przeł. Jacek Drobrowolski. Warszawa: PWN 2009 ("Wstęp" i rozdz. I - "Kto co ukradł": 11-35).

Yvonna S. Lincoln, Norman K. Denzin, "Ósma i dziewiąta faza. Badanie jakościowe (w) przełomowej przyszłości", w: Metody badań jakościowych, red. Norman K. Denzin, Yvonne S. Lincoln; red. wydania polskiego Krzysztof Podemski, t. 2. Warszawa: PWN, 2009: 663-678.

 

22 listopad
4. Paradygmaty wiedzy naukowej

Thomas S. Kuhn, Struktura rewolucji naukowych. Warszawa: Aletheia, 2001, rozdz. 8 i 9: 143-195.

Jan Pomorski, "Paradygmatyczna struktura historiografii", w: Wprowadzenie do metodologii historii, red. Ewa Domańska i Jan Pomorski. Warszawa: PWN, 2022.

Literatura dodatkowa:

Ian G. Barbour, "Paradygmaty w nauce", w: tegoż, Mity, modele, paradygmaty. Studium porównawcze nauk przyrodniczych i religii, przeł. Marek Krośniak. Kraków: Copernicus Center Press, 2016: 134-174.

Egon G. Guba, Yvonna S. Lincoln, "Kontrowersje wokół paradygmatów, sprzeczności i wyłaniające się zbieżności", w: Metody badań jakościowych, red. Norman K. Denzin, Yvonne S. Lincoln; red. wydania polskiego Krzysztof Podemski, t. 1. Warszawa: PWN, 2009: 281-313.

Carlo Ginzburg, Tropy: korzenie paradygmatu poszlakowego, przeł. Tadeusz Sierotowicz, „Zagadnienia Filozoficzne w Nauce”, vol. XXXIX, 2006: 8-65.

Rafał Stobiecki, "W poszukiwaniu szkół historiografii dziejów najnowszych po 1989 roku", w: Klio na wolności. Historiografia dziejów najnowszych po 1989 roku, red. Marcin Kruszyński, Sławomir Łukasiewicz, Mariusz Mazur, Sławomir Poleszak, Piotr Witek. Lublin: IPN, 2016: 185-195.

Michał Tymowski, "Czy w historiografii polskiej istnieje 'szkoła Małowista'"? Kwartalnik Historyczny, vol. CXXIV, nr 1, 2017: 79-118.

 

29 listopada
5. Proces badawczy: problem i pytania badawcze

Jerzy Apanowicz, Metodologia ogólna. Gdynia 2002: 43-51.

Jerzy Topolski, "Ogólna rekonstrukcja procesu badawczego", w: tegoż, Teoretyczne problemy wiedzy historycznej, red. Ewa Domańska. Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje, 2016: 101-109.

 

6 grudnia
6. Metody badań

Maciej Janowski, "Klasyczne metody badań historycznych" oraz Tomasz Wiślicz, "Metody ilościowe i jakościowe w badaniach historycznych", w: Wprowadzenie do metodologii historii, red. Ewa Domańska i Jan Pomorski. Warszawa: PWN, 2022.

Apanowicz, Metodologia ogólna: 58-106.

Literatura dodatkowa:

Metody badań jakościowych, pod red. Normana K. Denzina, Yvonne S. Lincoln; red. naukowa wydania polskiego: Krzysztof Podemski, t. 1 i 2. Warszawa: PWN, 2009 (fragmenty).

 

13 grudnia
7. Wiedza usytuowana. Wartościowanie i problem relatywizmu poznawczego

Henri-Iréné Marrou, "Nie da się oddzielić historii od historyka", w: tegoż, O poznaniu historyczny, przeł. Hubert Łaszkiewicz. Kęty: Wyd. Marek Derewiecki, 2011: 63-77.

Jerzy Topolski, "Wartościowanie a oceny" i "Relatywizm poznawczy", w: tegoż, Teoretyczne problemy wiedzy historycznej: 146-176.

Donna Haraway, "Wiedza usytuowana", przeł. Aleksandra Derra, w: Studia nad nauką i technologią. Wybór tekstów, red. Ewa Bińczyk i Aleksandra Derra. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2014: 103-131.

 

20 grudnia
8. Jak budować teorię?

Ewa Domańska, "Metodologia praktyczna", w: Wprowadzenie do metodologii historii, red. Ewa Domańska i Jan Pomorski. Warszawa: PWN, 2022: 359-372.

Kathy Charmaz, Teoria ugruntowana. Praktyczny przewodnik po analizie jakościowej, przeł. Barbara Komorowska. Warszawa: PWN, 2009 (wstęp do wydania polskiego s. IX-XXV; wstęp Charmez, s. 1-4; rozdz. 2-4, s. 51-96 oraz "Grupowanie", s. 114-124, a także rozdz. 6: "Rekonstruowanie teorii, s. 159-181).

 

Podręczniki

Alan F. Chalmers, Czym jest to, co zwiemy nauką? Rozważania o naturze, statusie i metodach nauki, przeł. Adam Chmielewski. Wrocław: Siedmiogród, 1993 [lektura obowiązkowa]

Adam Grobler, Metodologia nauk. Kraków: Znak, 2008.

Wprowadzenie do metodologii historii, red. Ewa Domańska i Jan Pomorski. Warszawa: PWN, 2022.

Mirosław Krajewski, O metodologii nauk i zasadach pisarstwa naukowego. Uwagi podstawowe. Gliwice 2010.

Metody badań jakościowych, pod red. Normana K. Denzina, Yvonne S. Lincoln; red. naukowa wydania polskiego: Krzysztof Podemski, t. 1 i 2. Warszawa: PWN, 2009.

Jan Such, Małgorzata Szcześniak, Filozofia nauki. Poznań: UAM, 2006.

Anetta Undas, Jak przygotować artykuł naukowy i doprowadzić do jego publikacji?

Literatura dodatkowa