Andrzej Paczkowski (Instytut Studiów Politycznych PAN) - 3 grudnia 2013 roku (wtorek) o godz. 17.3o poprowadzi seminarium mistrzowskie pod tytułem: "Akta Bezpieki – czym są, do czego (dziś) służą". Spotkanie odbędzie się w Instytucie Historii UAM, sala 118, ul. św. Marcin 78, 61-809 Poznań.
Organizator: Katarzyna Florczyk (email: kasia_19@wp.pl)
Seminarium organizowane w ramach programu Mistrz (Fundacja na rzecz Nauki Polskiej). Projekt "Historia ratownicza" (Ewa Domańska)
Akta Bezpieki – czym są, do czego (dziś) służą
Abstrakt:
-
Aparat bezpieczeństwa – jak sama nazwa wskazuje - służył do zapewnienia trwałości państwa i zwalczania działań mogących ją podważyć. Jednym ze środków temu służących było gromadzenie informacji, zarówno o tych, którzy działania takie podejmowali lub mogli podjąć, jak i o postawach i zachowaniach całych grup społecznych (lub wręcz społeczeństwa jako takiego). Kontroli poddawano zatem zarówno poszczególne osoby, jak i środowiska, a także wszelkiego rodzaju instytucje i organizacje. W rezultacie po załamaniu się systemu pozostała w archiwach ogromna masa dokumentów.
Rodzaje dokumentów (najogólniej rzecz biorąc): administracyjne – operacyjne.
Problemy warsztatowe:
Autentyczność dokumentu nie oznacza prawdziwości zawartych w nim informacji.
Bezpośredniość źródła: nawet w aktach operacyjnych rzadko występuje dosłowny zapis (np.stenogram podsłuchu, fotokopia przejętego listu). Często informacja jest przetworzona (np. protokoł przesłuchania), jeszcze częściej zawarta jest w tekście opisowym (np. notatka służbowa z rozmowy z agentem), lub znajduje się w tekście syntetycznym (np. przedstawienie sytuacji w grupie opozycyjnej XY).
Materiały te są skoncentrowane na dokumentowaniu poglądów (postaw, zachowań) dysfunkcjonalnych wobec systemu.Rozległość i zróżnicowanie zasobu powodują, że „akta Bezpieki” mogą służyć do poznawania różnych aspektów przeszłości: od losów pojedynczych osób, przez przebieg jakiegoś wydarzenia, po funkcjonowanie instytucji. Poza historią samego aparatu bezpieczeństwa (ważna część struktur państwa) największe znaczenie mają dla badań nad: aktywnością opozycyjną wszelkiego rodzaju, przejawami niezadowolenia (sprzeciwu), nastrojami społecznymi (zamiast ośrodków badania opinii publicznej), polityką partii/państwa wobec niektórych środowisk i instytucji (Kościół).
Problem „wrażliwości”: pewna część dokumentów zawiera informacje – często trudne lub niemożliwe do weryfikacji - dotyczące poszczególnych osób oraz relacji personalnych w inwigilowanej grupie czy instytucji. W tym także (choć rzadko) informacje dotyczące sfery intymnej oraz skrywanych fragmentów biografii (np. o współpracy z tajną policją czy popełnionym przestępstwie). A wszystko to z niewielkim dystansem czasowym. Stan taki wymaga specjalnej rzetelności w badaniu (prawda – fałsz) oraz wysokiej kultury zarówno osobistej, jak i obywatelskiej.
Andrzej Paczkowski
Andrzej Paczkowski (ur. 1938), historyk, profesor w Instytucie Studiów Politycznych w Warszawie. Główne zainteresowania badawcze: historia prasy, historia polityczna PRL (w szczególności aparat władzy) oraz rola przeszłości w Polsce po 1989 r. Autor kilkunastu monografii (m.in. „Prasa polska 1918-1939”, „Pół wieku dziejów Polski, 1939-1989”, „Wojna polsko-jaruzelska”), kilkunastu edycji źródłowych, kilkuset artykułów i referatów. Wyróżniony m.in. nagrodami Fundacji na rzecz Nauki Polskiej oraz „Klio” (dwukrotnie). Członek Rady Instytutu Pamięci Narodowej.
