Ewa Domanska

„Niechaj umarli grzebia zywych”
(Monumentalna przeciw-Historia Daniela Libeskinda)

(fragment artykułu, który ukazal się w: Teksty drugie, nr 1-2, 2004)

Jako teoretyka historii, który poszukuje awangardowych, niekonwencjonalnych i nie- czy a-historycznych ujec i sposobów przedstawiania przeszlosci, i który zródel inspiracji dla swoich badan spodziewa sie znalezc m.in. w sztuce, zainteresowala mnie nastepujaca opinia Naomi Stead dotyczaca Muzeum Zydowskiego w Berlinie projektu Daniela Libeskinda:

[Budynek ten] stanowi model dla wspólczesnego muzeum historycznego jako instytucji krytycznej, zaangazowanej nie tylko w upamietnienie i estetyczne przedstawienie przeszlosci, ale w krytyke samego aparatu historiograficznego. [1]

Zainspirowana ta uwaga, zadalam sobie pytanie czy istotnie muzeum Libeskinda oferuje krytyke aparatu historiograficznego, a jezeli tak, to na czym polega owa krytyka? Posilkujac sie zas uwaga Susan Sontag, która napisala, ze „kazde dzielo sztuki oferuje forme, czy paradygmat czy tez model poznania czegos; epistemologie”,[2] w tekscie tym spróbuje ponadto odpowiedziec na pytanie, czy dzielo sztuki, którym jest uznawane czesto za obiekt tzw. architektury dekonstruktywistycznej Muzeum Zydowskie Libeskinda, kreuje jakis atrakcyjny dla historyka model poznania? Czy oferowana przez nie epistemologia proponuje swieze i interesujace kategorie badawcze odkrywajace wyparte, zapomniane czy nieznane aspekty przeszlosci oraz propozycje interesujacego przedstawiania przeszlosci ukazujace ja w bardziej perswazyjny i oddzialywujacy na czlowieka sposób? Wreszcie, jaka historie opowiada ten budynek i czy ukazanie rzeczywistosci poprzez „narracje architektury” stanowi wyzwanie wobec tradycyjnego ujecia historii w stosunku do tekstu pisanego czy tez stanowi tylko jej mutacje i czy podwaza ona obecnie krytykowane przedstawianie przeszlosci w formie historii rozumianej jako specyficzny wytwór kultury Zachodu? Dzielo sztuki – co podkreslam – nie interesuje mnie tutaj jako zródlo historyczne, jak czesto traktuja je historycy, ale wlasnie jako obiekt, którego analiza moze zaoferowac badaczowi historii teoretyczne inspiracje; paradygmat badawczy.

1. Naomi Stead, „The Ruins of History: Allegories of Destruction in Daniel Libeskind's Jewish Museum”. Open Museum Journal , vol. 2, August 2000.

2. Susan Sontag, „The Aesthetics of Silence” (1967), w: tejze, Styles of Radical Will . New York : Farrar, Strauss and Giroux, 1969, s. 31-32.