gościnne wykłady mistrzowskie
Instytut Historii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza

Abstrakt:

• Nos contemporains … condamnent hautement l’orgeuil de l’Occident moderne, mais c’est pour tomber dans une forme d’orgeuil pire encore (René Girard).

Podzielając tę diagnozę, szukam rozwiązania. W tym celu odwołuję się do ekohistorii. To jest podejście wynikające z nierozerwalnego związku logosu i nomosu, dwu aspektów domu/środowiska/świata (oikos). Opieram się na analizie zachowań społeczeństw w środowisku (ekonomia) i przyznaję podmiotowość wszystkim współtworzącym je bytom (ekologia). Nie redukuję roli człowieka w świecie, podkreślam jego szczególną odpowiedzialność za świat. Ekohistoryk to badacz losów ludzkich w świecie nie czyniący rozróżnienia między ekonomią a ekologią.

Uznaję znaczenie historii dla przyszłości. Nie godzę się na negliżowanie przeszłości w interpretacji losu wspólnot ludzkich i w globalnym ujęciu środowiska. Nie zajmuję się natomiast ustalaniem swej pozycji wobec Environmental History, jak też wobec innych propozycji uprawiania historii. Moja orientacja pozostaje niewątpliwie antropocentryczną, zarazem jest konsekwentnie holistyczną, odwołującą się do systemologii [ogólnej teorii systemów]. Nie zajmuję się jednak teorią, objaśniam tylko swoje inspiracje.

W centrum rozważań stawiam wyzwania przyszłości. Są nimi perspektywy dla świata prezentowane w dyskursie publicznym. Świata ludzi tracących pamięć i niegotowych do budowania projektów na przyszłość. Świata podzielonego na the West and the Rest, ale także złączonego w globalnej sieci. Chcę mówić o użyciu rzemiosła historycznego dla formowania naszego stosunku do tych perspektyw. Jest to postawa fideistyczna, wywodząca się z wiary w zasadę antropiczną. Wynika z niej gotowość do przyjęcia odpowiedzialności za przyszłość. A także prawo i obowiązek krytycznego rozpatrzenia najczęściej dziś przyjmowanych tez dotyczących perspektyw świata. W tym także paradoksu rozbieżności między wizją przyszłych zagrożeń a powszechnie przyjmowaną praktyką redukcji człowieka do roli konsumenta spełniającego się tylko tu i teraz. Komplementarność konsumeryzmu i ekologizmu w globalnej wizji świata jest zastanawiająca. Nie zmienia tego wizja zniwelowania podziału świata.

Odpowiedź na wyzwania wywodzi się z projekcji wiedzy o przeszłości doceniającej rolę środowiska. Szukając odpowiedzi ekohistoryk eksponuje rolę zasad sterujących zachowaniami systemów. Zmiana stosunku do przyszłości wymaga odwołania się do wartości.

Jan Kieniewicz,"Ekohistoryk wobec wyzwań przeszłości". Przegląd Humanistyczny, nr 1, 2014: 65-80.

Literatura:

Jan Kieniewicz, “Borderlands and Civilizational Encounter”. Memoria y civilización, vol. 8, Pamplona 2005: 21-49.

Jan Kieniewicz, „Accidental Interdisciplinarity: On Experincing the World and Discovering the Future”, w: Debaty Artes Liberales, t. VIII (w przygotowaniu).

Jan Kieniewicz

Jan Kieniewicz (1938) - historyk. Ukończył studia historyczne w 1960 w Instytucie Historycznym UW, pod kierunkiem Prof. Mariana Małowista uzyskał tamże stopień doktora w 1966, a doktora habilitowanego w zakresie historii nowożytnej w 1974. Od 1983 profesor, od 1998 profesora zwyczajny w UW. W 1964 odbył staż w Ecole Pratique des Hautes Etudes w Paryżu pod kierunkiem Prof. Fernanda Braudela. Kierownik Katedry Iberystyki UW 1975-1981, wicedyrektor Instytutu Historycznego UW 1981-1988, ambasador RP w Hiszpanii 1990-1994, wicedyrektor OBTA/IBI AL UW 1996-2008. Jest kierownikiem Środowiskowych Transdyscyplinarnych Studiów Doktoranckich. Zajmował się dziejami Indii i ekspansji przedkolonialnej, Hiszpanią czasów nowożytnych i najnowszych, historią Polski i Europy, prowadzi badania nad porównawczymi dziejami cywilizacji. Opublikował ok. 500 pozycji, w tym 25 książek, m.in. Historia Indii (1983); Wprowadzenie do historii cywilizacji Wschodu i Zachodu (2003); Od ekspansji do dominacji: próba teorii kolonializmu (1986), Ekspansja, kolonializm, cywilizacja (2008).

Jan Kieniewicz